Latince ismi Zingiber officinale, dünyada ortak ismi Ginger olan zencefil; yeşil- mor çiçekleri bulunan Asya, Hindistan ve Arabistan’ da tedavi amaçlı kullanılan aromatik yağ açısından zengin, tropikal bir kök bitkisidir. Çin’ de 2000 yılı aşkın süredir mide ve sindirim problemlerinin, ishal ve mide bulantısının tedavisinde kullanılmaktadır. Eski zamanlarda zencefil, artrit, kolit ağrıları, ishal ve kalple ilgili hastalıkları tedavisinde de kullanılmaktaydı. Bütün bu sağlık alanında kullanımının yanı sıra, zencefil; uzun yıllardır yemeklerimizi lezzetlendiren önemli bir baharat olarak ve soğuk algınlığı, grip, nezle gibi hastalıkların semptomlarını, baş ağrılarını ve menstural period döneminde olan kadınların ağrılarını azaltmak için tüm dünyada yaygın olarak kullanılmaktadır.
Zencefil, yaprakları mızrak şeklinde sivri uçlu ve tarçına benzer kokuludur. Bitkinin kökleri nişasta, reçine ve uçucu yağlar içermektedir. Kökler yassı ve grimsi renklidir ve gövdeyi saran kılıflardan çıkmaktadır. Zencefilin kalın, etli, lifli ve boğum boğum yapılı kök gövdesi (rizomu) kahverengi sarımsı renktedir. Taze zencefil, B6 vitamini, C vitamini, Kalsiyum, Demir, Magnezyum, Fosfor, Potasyum, Manganez ve Lif açısından yüksek besin değerlerine sahiptir. Zencefilin taze kökleri sökülüp dilimlenerek bazı Uzakdoğu yemeklerine katılır. Kurutulup öğütülerek toz haline getirilmiş kökleri ekmek, tatlı, pasta, şarap ve bazı likörlerin yapımında kullanılır. Ayrıca zencefil tozu, baharat olarak da tüketilir. Bu kullanımlarının yanında taze zencefil kökleri küçük parçalara ayrılıp kaynatılır ve çay olarak da tüketilebilir.
Zencefilin Kullanımının Faydaları:
Günümüzde zencefil kökleri, yaygın olarak mide kaynaklı sindirim problemlerinin tedavi edilmesinde kullanılır. Ayrıca sağlık uzmanları tarafından seyahat sırasında gelişen, hamilelik döneminde ve kanser kemoterapisi nedeniyle oluşan mide bulantısı ve kusma şikayetlerinin önlenmesi ve tedavisi amaçlı kullanımı önerilmektedir. Bunun yanında zencefil artrit gibi inflammatuar durumlarda ve dahası kalp hastalıkları, kanser gibi önemli hastalılarda kullanılmaktadır.
Seyahat Nedeniyle Gelişen Rahatsızlıklarda
Yapılan araştırmalarda zencefilin yolculuk sırasında gelişen şikayetlerin azaltılmasında placeboya göre daha etkili olduğu görülmüştür. Yolculuk şikayetlerinin gelişmesinde yatkınlığı olan 80 denizci üzerinde yapılan bir araştırmada zencefil tozu kullanan bireylerin kusma ve soğuk terleme şikayetlerinde azalma olduğu saptanmıştır. Benzer sonuçlar gönüllü sağlıklı bireyler üzerinde yapılan araştırmalarda da görülmüştür. Piyasada reçeteli veya reçetesiz olarak satılan bulantı azaltıcı ilaçların uyuşukluk ve ağız kuruluğu gibi istenmeyen şikayetlerin oluşmasına neden olabilir. Buna karşılık yolculuk sırasında gelişen mide bulantısı ve kusma şikayetlerinin azaltılması için kök ya da toz halde zencefil tüketiminin ilaç tedavisine bir alternatif olarak kullanılabileceği düşünülmektedir.
Hamilelikle İlişkili Mide Bulantısı ve Kusma Şikayetlerinde
İnsanlar üzerinde yapılmış çalışmaların bazıları kısa dönemde (4 günden fazla olmamak kaydıyla) günlük 1 gr zencefil tüketiminin hamilelikli ilişkili mide bulantısı ve kusma gibi şikayetlerinin azalmasında etkili ve güvenli olacağı görüşünü desteklemektedir. Yapılan bir çalışmada; mide bulantısı ve kusma şikayeti olan 70 hamile kadına, düşük miktarlarda zencefil verilince şikayetlerinde azalma olduğu görülmüştür.
Kemoterapi Sonucu Gelişen Bulantı Şikayetlerinde
Bazı araştırmaların sonuçlarına göre; zencefil, kemoterapi sırasında gelişen mide bulantılarının şiddetinin ve süresinin azalmasında etkilidir. Ancak bu sonuçların güvenilirliğini göstermek için uzun dönemli çalışmalarla desteklemek gerekmektedir.
Diğer Kullanım Alanları
Yapılan araştırmalar zencefil kullanımının, bireylerde ameliyat sonrasında gelişen mide bulantısı ve kusma şikayetlerinin tedavisinde etkili olduğunu göstermiştir.
Bulantı ve kusma şikayetlerinin azaltılmasında kullanılmasının yanı sıra, zencefil uzun yıllardır geleneksel tedavi yöntemi olarak inflammasyonun azaltılmasında kullanılmaktadır. Günümüzde sağlık çalışanları özellikle artrit ve ülseratif kolit gibi hastalıklarla ilişkili sağlık problemlerinin tedavisinde zencefil extratlarını kullanmaktadırlar.
Başlangıç aşamasında olan az sayıda birkaç çalışma zencefilin kalp hastalıklarının tedavisinde faydalı olduğunu, kolesterolün düşürülmesinde ve kanın pıhtılaşmasının engellenmesinde etkileri olduğunu göstermektedir.
Laboratuar çalışmalarının sonuçlarına göre zencefilin içindeki etken maddeler antikanser aktivite göstermektedirler. Zencefilin çeşitli kanser türleri üzerine etkilerinin belirlenmesi için daha çok araştırmaya ihtiyaç vardır.
Zencefili ne kadar tüketmeliyiz?
Çocuklarda: 2 yaşın altındaki çocukların zencefil tüketmemeleri önerilmektedir. 2 yaşın üstündeki çocuklarda baş ağrısı, mide bulantısı ve sindirim sistemi kramplarını tedavi etmek için kullanılabilir. Yaklaşık 20-25 kilo ağırlığındaki bir çocuk için uygun zencefil tüketim miktarı yetişkinlerin tüketmesi gereken miktarın üçte biri kadar olmalıdır.
Yetişkinlerde: Genelde yetişkinlerde zencefil tüketiminin günlük 4 gramı geçmemesi gerekmektedir. Günlük tükettiğimiz besinlerden yaklaşık 0.5 gr zencefil almaktayız. Yetişkinlere önerilen günlük standart doz 75- 2000 mg zencefilin gün içine bölünerek tüketilmesidir.
Mide bulantısı, gaz ve hazımsızlık olduğunda: günlük 2-4 gr taze kök zencefil tüketilmesidir. Eğer zencefil kökü tozu olarak tüketilecekse 0,2-1,0 gr tüketilmesi önerilmektedir. Kusma ataklarının önlenmesi için 1gr (1/2 çorba kaşığı) toz zencefil ya da 4 saatte bir ihtiyaç duyulan miktar kadar (ancak günlük 4 gr geçmeden) tüketilebilir. Ayrıca ihtiyaç duyulduğunda küçük bir parça taze zencefil çiğnenebilir.
Artrit ağrılarının azaltılması için: günlük 2- 4 gr kadar zencefil suyu, zencefil çayı ve zencefil özütü tüketilebilir. Ayrıca ağrıyan eklemin üstüne lokal olarak zencefil yağı veya zencefil kökleri (sıcak olarak) direk olarak uygulanabilir.
Soğuk algınlığı, grip şikayetlerinde, boğaz ağrısında, baş ağrısında ve menstural kramplarda: günde 2- 3 kere olmak kaydıyla, 2 çorba kaşığı ince kıyılmış taze zencefili sıcak suyun içine atarak içilmesi önerilmektedir. Bunun yanında kaynayan suyun içine birkaç parça kök zencefil ve birkaç damla zencefil yağı ekleyerek kaynayan suyun buharının teneffüs edilmesi önerilmektedir.
Alınması Gereken Önlemler:
Bitkisel ürünlerin kullanımı vücudun kuvvetlendirilmesi ve hastalıkların tedavisi için kullanılan bir yaklaşımdır. Ancak bunun yanında bitkilerin içeriğindeki bileşenler diğer bitkilerle veya ilaçlarla etkileşerek zararlı yan etkiler oluşturabilirler. Bu nedenle, bu gibi ürünler, bitkisel tedavi konusunda uzman bir sağlık personeli gözetiminde kullanılmalıdır.
Zencefil kullanımıyla ilgili bildirilen yan etkiler oldukça azdır ancak aşırı dozda tüketilmesi sonucu göğüste hafif yanma hissi şikayeti görülebilir.
Kronik kanama bulgusu veya kanı sulandırıcı ilaç tedavisi (aspirin dahil) uygulayan bireylerde önlem olarak zencefil kullanılmaması gerekmektedir. Zencefilin kanın pıhtılaşmasını engellediği bilinmesine rağmen yapılan hiçbir bilimsel araştırmada zencefil kullanımı ve kanın sulandırılması tedavisi (aspirin, warfarin gibi) arasında bir etkileşim olduğu gösterilememiştir. Ancak yine de böyle bir tedavi alan bireylerde uzman bir sağlık çalışanının gözetimi olmadan zencefil kullanılmaması gerekmektedir.
Siklofosfamid (Cyclophosphamide): Zencefil, birçok kanser türünün tedavisinde kullanılan siklofosfamid ilaçların oluşturduğu yan etkilerinin toksik özelliklerini azaltmaktadır.
Zencefilli Sihirli İçecek:
Malzemeler:
Taze zencefil (3-5 parça)
2 litre su
Bal (5-6 yemek kaşığı)
Dal veya rulo tarçın
Hazırlanışı:
Taze zencefiller soyulup küçük parçalara ayrılır, bir tarafta su kaynatılır ve kaynamış suya zencefiller eklenir. Yaklaşık 10 dakika demlenmeye bırakılır. Su ılımaya yakın içine bal veya 3-4 dal rulo tarçın eklenir. Karışım 5-10 dakika daha demlenmeye bırakılır. Daha sonra süzülüp, isteğe göre tüketiliyor.
SELAHATTİN DÖNMEZ
